Αφιερώματα

Έτσι- και λόγω δουλειάς- έχω μια εμπειρία γευσιγνωσίας, διαπιστώνοντας οτι οι ταβέρνες που αξίζουν με σύγκριση ποιότητας-τιμών στην Αθηνα-Πειραιά, ειναι μετρημένες στα δάχτυλα. Φυσικά το ίδιο ισχύει και στη Λευκάδα οπου(ευτυχως) κρατάει ακόμη μια ποιότητα και λογικές τιμές παρόλο την τουριστική εισβολή. Το θέμα μας πάντως, σημερα, ειναι η Λευκαδίτικη κουζίνα.

Και αρχίζω με μια δήλωση του Ηλία Μαμαλάκη (το 2008): ''Η Λευκάδα είναι ένα ιδιόμορφο νησί, είναι και δεν είναι νησί. Έχει ίσως τις τρεις καλύτερες παραλίες της Μεσογείου, του κόσμου ολόκληρου, με μια ποιότητα τοπίου μοναδική. Είναι αλήθεια όμως ότι γευστικά δεν σηκώνει κάτι κοσμοπολίτικο. Από την άλλη ο καθημερινός επισκέπτης δεν μπορεί να βρει εδώ παραδοσιακά φαγητά εκτός ολίγων εξαιρέσεων. Αυτό που πιστεύω ότι χαρακτηρίζει ίσως γευστικά την Λευκάδα είναι μόνο το σαλάμι. Έχετε βέβαια και εξαιρετικές φακές που τις μαγειρεύετε με τον δικό σας τρόπο και κοστίζουν πιο πολύ και από το κρέας. Πιστεύω ότι το θέμα της κουζίνας θέλει λίγο προσοχή. Έχουν συνηθίσει στην υπάρχουσα κατάσταση και δύσκολα γίνονται αλλαγές». 

Αυτα λέει ο Ηλίας Μαμαλάκης -τον οποίο η Λευκάδα πρεπει να τον ευγνωμονεί για τις φοβερές τηλεοπτικές εκπομπές του για το νησί. Και απορώ κι εγω γιατί οι τοπικές ταβέρνες δεν εχουν λευκαδίτικα φαγητά. Για παράδειγμα ο μπακαλιάρος μπιάνκο αλλα και οι σουπιές με πατάτες στην κατσαρόλα μαζι με το χταπόδι γιουβέτσι ειναι καταπληκτικά πιάτα τα οποία ομως δεν σερβίρονται στη Λευκάδα. Οπως δεν σερβίρονται όστρακα, αχινοσαλάτα αλλα και γουβιοί αυγοκομένοι. Ειδη που μας γυρίζουν στην παιδικη μας ηλικία και τωρα τα απολαμβάνουμε στην περιφημη ψαροταβέρνα του ΄Κολλια'' στην Αθήνα μαζι με ζαργάνες, χέλια, γουβιούς, αυγοτάραχο, φούσκες, χάβαρα, πετροσωλήνες αλλα και πίνες.  

Και... αφήνω την εκλεκτή Λευκαδίτισσα Εύη Βουτσινά (μαγείρισσα–συγγραφέας) να ξετυλίξει τη δική της άποψη για την Λευκαδίτικη κουζίνα: 

Τα υλικά του μαγειρέματος, όπως και το ψωμί, τα αγόραζαν. Μόνο ένας μικρός αριθμός αρχόντων (μεγαλέμποροι και κτηματίες) είχε μεγαλύτερες δυνατότητες επιλογής. Στα χωριά τα νοικοκυριά έπρεπε να είναι αυτάρκη, εφόσον ούτε μαγαζιά υπήρχαν ούτε χρήματα. Οι αγρότες χωρικοί πουλούσαν τα προϊόντα της παραγωγής τους ή τα αντάλλασσαν με άλλα. Κύριο προϊόν του νησιού είναι το λάδι (50% των καλλιεργούμενων εδαφών). 

Στην ουσία, η θρεπτικότητα του λαδιού εξισορροπεί την έλλειψη σε ζωικές τροφές. Στη χώρα τα λαχανικά αγοράζονται από τα μανάβικα ή από τους πλανόδιους που, με γαϊδουράκι φορτωμένο με κοφίνια, περνούν από τα σοκάκια διαλαλώντας την πραμάτεια τους. Πρόκειται κυρίως για παραγωγούς με περιβόλια γύρω από τη χώρα. Τα άγρια χόρτα είναι άφθονα τον χειμώνα λόγω των ατέλειωτων βροχών. Στα χωριά τα μαζεύουν μόνες τους οι γυναίκες, ενώ στη χώρα κυρίως τα προμηθεύονται από τις Βλάχες Σαρακατσάνες που ξεχειμωνιάζουν με τα κοπάδια τους στον Άγιο Νικόλαο της Ακαρνανίας και έρχονται στη Λευκάδα περπατώντας με τα χόρτα φορτωμένα σ’ ένα μεγάλο τσουβάλι στην πλάτη τους. 

Οι πίτες στην πόλη δεν είναι τόσο συνηθισμένες, ενώ στα χωριά αποτελούν ένα συνηθισμένο και εύκολο φαγητό. Εκτός από τη λαχανόπιτα με μυρωδάτα άγρια χόρτα, αξιοσημείωτες είναι η ρυζόπιτα, η μακαρονόπιτα (με αυγά, γάλα, λάδι και τυρί) και το μπριάνι, μια πίτα από χοντρά πράσινα κολοκύθια. Χόρτα βραστά ή κουνουπίδι ή λάχανο μαζί με τηγανητά λιανώματα (μικρά ψάρια) είναι ένα πολύ δημοφιλές και εύκολο φαγητό. Τα ψάρια είναι άφθονα, κυρίως στη χώρα όπου εκτός από τη θάλασσα υπάρχει και το ιβάρι με σημαντική παραγωγή εκλεκτών ψαριών. Μαύρες σκορπίνες βραστές με το ζουμάκι τους και μπόλικο κρεμμύδι, ψαρόσουπες, χέλια στο φούρνο με κρεμμύδια και δαφνόφυλλα, παλαμίδες ή μουξινάρια με σκόρδο, πατατούλες και ρίγανη στον φούρνο και στεράδι (αρσενικός μεγάλος κέφαλος του ιβαριού) μαγειρευτό με λαδολέμονο τον χειμώνα και αγουρίδα το καλοκαίρι, είναι μερικά από τα πιο νόστιμα πιάτα! Από το θηλυκό του κέφαλου παράγεται το αυγοτάραχο. Ψάρια και θαλασσινά απολαμβάνουν όλα τα παράλια χωριά, ενώ είναι πιο σπάνια στα ορεινά. 

Ο παστός μπακαλιάρος και οι παστές σαρδέλες υπάρχουν παντού, καθώς είναι αγαπημένη λιχουδιά όλων των κατοίκων. Τα θαλασσινά μαλάκια και τα όστρακα είναι ιδιαίτερα γευστικά: Σουπιές μαγειρεμένες με το μελάνι τους γαρνιρισμένες με ρύζι, μακαρόνια ή πατάτες, χταπόδια μαγειρευτά ή ψητά στον φούρνο, καλαμαράκια μαγειρευτά με ρύζι ή τηγανητά. Όστρακα, μύδια, χάβαρα (αχιβάδες) και καποσάντοι (χτένια) συνήθως με ρύζι αφθονούν την περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής. Τα όστρακα οι ντόπιοι τα προμηθεύονται και από την Πρέβεζα, από την εκλεκτή παραγωγή του Αμβρακικού, ενώ άλλα θαλασσινά, όπως αχινοί, προσφορίτοι κ.λπ. καταναλώνονται μόνο ως ορεκτικά, όταν υπάρχουν στην αγορά του νησιού, μια και δεν είναι εύκολο να καλύψουν τις ανάγκες μιας πολυμελούς οικογένειας. Τα φρούτα είναι λιγοστά, ανάλογα με την εποχή. Θα βρείτε σύκα και την ντόπια ποικιλία των επιτραπέζιων σταφυλιών «πατρινό», μπόλικα κυδώνια και αμύγδαλα, ελάχιστα όμως εσπεριδοειδή, κυρίως στον κάμπο του Νυδριού. Επίσης, ιδιαίτερα γευστική είναι μια ειδική ποικιλία αχλαδιού (οι ονάδες) με καφέ και ζουμερή σάρκα, κάποια ορεινά μήλα και τα μικρά μυρωδάτα πεπόνια που έρχονται από την Περατιά και την Πλαγιά (την απέναντι κοντινή ακτή της Ακαρνανίας) με το μονόξυλο, λόγω έλλειψης δρόμου. Ευπρόσδεκτο δώρο για τα παιδιά παλιά ήταν οι μπανάνες που έφερναν οι μεγάλοι από την Αθήνα. Τα κρεατικά μαγειρεύονταν κατά κανόνα με ζυμαρικά, ρύζι και πατάτες ή ως σούπες. 

Στα χωριά το κρέας καταναλώνεται σπανιότερα από ό,τι στη χώρα όπου υπάρχουν κρεοπωλεία και μπορεί κανείς να το αγοράσει όποτε θέλει. Οι κρεοπώλες φτιάχνουν το φημισμένο σαλάμι αέρος και λουκάνικα από χοιρινό. Το σαλάμι Λευκάδος, με ελαφρύ άρωμα σκόρδου και ολόκληρους κόκκους πιπεριού, ταξίδευε από παλιά και έξω από το νησί. Στα χωριάτικα σπίτια έχουν πολλές φορές δυο-τρεις κατσίκες και καμία προβατίνα για το γάλα των παιδιών και το τυρί του σπιτιού. Για οργανωμένη κτηνοτροφία δεν μπορούμε να μιλήσουμε. 

Μόνο στο οροπέδιο, στους Σκάρους, υπήρχαν μικρά κοπάδια, αλλά η παραγωγή τους ίσα που καλύπτει τις τοπικές ανάγκες. Εκτός από τα κεφαλοτύρια μπορεί να βρει κανείς και σφήνα στα μπακάλικα της πόλης, έναν τύπο (πρόβειας κυρίως) φέτας από την απέναντι ακτή. Στα χωριά δεν υπάρχει η πολυτέλεια του ζαχαροπλαστείου! Πάραυτα, τα σπίτια έχουν όλο τον χρόνο πετιμέζι, σουτζούκια, λιαστές μουσταλευριές και συκομαγίδες, πίτες από ξερά σύκα με αμύγδαλα και μπαχαρικά που τις κρατούν τυλιγμένες σε αμπελόφυλλα. Στη χώρα, εκτός από τα καφενεία όπου μπορεί κανείς να βρει και γλυκά του ταψιού, υπάρχουν δύο τοπικά ζαχαροπλαστεία με εξαίρετα γλυκά, μπακλαβά, κανταΐφι, γαλακτομπούρεκο, κοπενχάγη, αμυγδαλόπιτα και πολλά άλλα ηδονικά αλλά και αυθεντικά κωκ, που όποιος τα δοκίμασε τα έχει αποθησαυρίσει στη μνήμη της καρδιάς. Τυπικό αναψυκτικό αποτελεί η σουμάδα (συμπυκνωμένο σιρόπι από πικραμύγδαλα) που δροσίζει τους περιπάτους του κυριακάτικου απογεύματος μαζί με τα αρωματισμένα με κόλιαντρο παξιμαδάκια. 

Το παστέλι με αμύγδαλα και το μαντολάτο (νουγκά) με μέλι και αμύγδαλα είναι αποκλειστικότητα των κουρέων, καθώς τα φτιάχνουν οι ίδιοι και η συνταγή τους παραμένει επτασφράγιστο μυστικό. Τα πουλούν τυλιγμένα σε σελοφάν, έξω από τα κουρεία, σε μαρμάρινο τραπεζάκι, αραδιασμένα μέσα σε γυάλες, σε δυο μεγέθη. Εν συντομία αξίζει να αναφερθούμε και στα μικροπράγματα που πωλούνται στην πόλη της Λευκάδας ως σνακ. Τον χειμώνα μπορεί κανείς να βρει μικρά βρασμένα καβούρια από το ιβάρι, ζεστά γεμάτα αυγά. 

Την άνοιξη, βρασμένες μικρούτσικες άγριες αγγινάρες, τις κουκούτσες. Το καλοκαίρι εκτός από τα γνωστά πανελληνίως ψητά καλαμπόκια, μπορεί κανείς να αγοράσει μικρά ματσάκια από ρεβιθιές με χλωρά καταπράσινα ρεβίθια εδώ κι εκεί. Καταλήγοντας, θα ήθελα να σημειώσω ότι η Λευκάδα με το ιδιαίτερο τοπίο και το μοναδικό φως της, που το ύμνησαν ο Σικελιανός και ο Βαλαωρίτης, έχει μια έντονη γευστική ταυτότητα, ανάλογη με την πνευματική και λαϊκή παράδοσή της''. Αυτα εγραψε η Ευη Βουτσινά με το εκπληκτικό της βιβλίο για τα Λευκαδιτικα μαγειρέματα. 

Και ιδου τωρα μερικές από τις παραδοσιακές συνταγές και γεύσεις της Λευκάδας: 

•ο κόκκορας μακαρονάδα

•το φρυγαδέλι (συκώτι στην σούβλα)

•τα λαδοκούλουρα

•η αλιάδα (σκορδαλιά)

•τα λαθίρια (ή λαθούρια)

•η σαλαμούρα

•οι κολοκυθοκορφάδες (κολοκυθοανθοί με σκόρδο, πατάτες και ντομάτα)

•τα τσιγαρίδια (ποικιλία από χόρτα, τσιγαριστά)

•ο βακαλάος βραστός με πατάτες και κρεμμύδια (μπακαλιάρος Μπιάνκο)

•η ριγανάδα (βρεγμένο ψωμί με ρίγανη, αλάτι και λάδι/ξύδι)

•η αυγόπιτα (πίτα με αυγά και τυρί)

•το σοφιγάδο (μοσχαρίσιο κρέας με κυδώνια)

•το σαβόρο (ψάρια με σταφίδες)

•το κυδωνόπαστο (γλυκό κυδώνι με αμύγδαλα)

•η χαβαρόσουπα (χάβαρα - είδος αχιβάδας - με ρύζι) 

•η μαριδόπιτα

•σουπιές με σπανάκι

•κουνέλι στιφάδο 

Μερικά από τα τοπικά και παραδοσιακά προϊόντα της Λευκάδας είναι τα εξής: 

•η λαδόπιτα (χουσμερί), λευκαδίτικη πίτα με κύρια συστατικά το αλεύρι και το λάδι, χρησιμοποιείται και την Πρωτοχρονιά ως παραδοσιακή Βασιλόπιτα. 

•το ροζολί, πρόκειται για ένα λικέρ σε κίτρινη απόχρωση

•οι φακές Εγκλουβής, που παράγονται στο ομώνυμο ορεινό χωριό της Λευκάδας

•το σαλάμι και τα λουκάνικα Λευκάδος

•μέλι από θυμάρι, που παράγεται στα χωριά Αθάνι και Δράγανο στον δρόμο προς την παραλία Πόρτο Κατσίκι

•παστέλια και μαντολάτα

•σουμάδα, πρόκειται για αναψυκτικό με πικραμύγδαλο 

•ελαιόλαδο

•κρασί από την σπάνια ποικιλία σταφυλιών Βερτζαμί

•αβγοτάραχο, από το ιβάρι της λιμνοθάλασσας 

----------------------------------------------------------------------- 

ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΕΣ ΣΥΝΤΑΓΕΣ: 

1. Λαδόπιτα: 

•ταψί Νο 32 

•3 ποτήρια λάδι 

•3 ποτήρια νερό 

•2 ποτήρια ζάχαρη 

•σησάμι, κανέλλα, αμύγδαλα ασπρισμένα ολόκληρα 

•1 κιλό περίπου αλεύρι 

•1 χούφτα σιμιγδάλι 

Βράζουμε το νερό με τη ζάχαρη για 10 λεπτά και το φυλάμε να είναι ζεστό. 

Βάζουμε το λάδι (αφού κρατήσουμε δύο δάκτυλα από το τρίτο ποτήρι) σε ρηχή κατσαρόλα στη φωτιά να κάψει. Κατόπιν ρίχνουμε σιγά-σιγά το αλεύρι, τόσο ώστε να γίνει ένας πολύ πυκνός χυλός και ανακατεύουμε διαρκώς με ξύλινη κουτάλα ή σπάτουλα πάντα πάνω σε μέτρια φωτιά μέχρι να πάρει χρυσόξανθο χρώμα. Προσθέτουμε τότε σιγά-σιγά το ζεστό σιρόπι και συνεχίζουμε το ανακάτεμα μέχρι να απορροφηθούν τα υγρά. Γίνεται ένας τρυφερός χαλβάς. Τον στρώνουμε στο ταψί αφού το πασπαλίσουμε με σησάμι και τον πατάμε για να ισιώσει η επιφάνειά του. Πασπαλίζουμε με σησάμι, χαράζουμε την πίτα σε φελιά (ρόμβους) και μπήγουμε από ένα αμύγδαλο στο κάθε φελί. Ψήνουμε σε μέτριο φούρνο, για μια ώρα περίπου. Δοκιμάζουμε με ένα μαχαίρι αν ξεκολλάει η ζύμη από τα τοιχώματα του ταψιού. Τότε η πίτα είναι έτοιμη. Πασπαλίζουμε με κανέλλα και λίγη ζάχαρη. Την κόβουμε όταν κρυώσει. (ΠΗΓΗ: «Λευκαδίτικη Κουζίνα-Τα ξορέξα της νόνας, τα μαγεριά της βαβάς», της Τούλας Σκληρού). 

2: Σουπιές στο μελάνι τους με ρύζι:

Αυτό το είδος μαγειρέματος θα σας θυμίσει το ιταλικό ρυζότο. Μόλις μαγειρευτεί, πρέπει να σερβιριστεί μέσα σε 10-15΄. Μπορείτε να μαγειρέψετε τις σουπιές και το ρύζι να το προσθέσετε λίγο πριν το σερβίρισμα. Στη Λευκάδα αυτό είναι ένα κύριο πιάτο που συνοδεύετε από μια φρέσκια σαλάτα εποχής. Η δοσολογία είναι για 4 άτομα. Υλικά: 

1 κιλό σουπιές καθαρισμένες - τα μελάνια χωριστά

1 κρεμμύδι τριμμένο

2-3 σκελίδες σκόρδο

1 κρασοπότηρο εκλεκτό ελαιόλαδο

λίγο αλάτι και μαύρο πιπέρι

300 γραμμ. ρύζι άσπρο (καρολίνα ή αρμπόριο)

Για στόλισμα: 

λίγες φέτες κόκκινης πιπεριάς και μαϊντανό

Διαδικασία: 

Κόψτε τις σουπιές και πλύνετε καλά. Αφήστε τες στο σουρωτήρι να στραγγίξουν. Σε ρηχή κατσαρόλα βάλτε το λάδι και σοτάρετε τις σουπιές μαζί με το κρεμμύδι. Μετά προσθέστε το σκόρδο, το πιπέρι και τους σάκους με το μελάνι (τους οποίους θα τρυπήσετε) και βραστό νεράκι για να μαγειρευτούν οι σουπιές. Πρέπει να μείνουν με τη σάλτσα τους. Μπορείτε να τις σερβίρετε πάνω σε άσπρο ρύζι. Επίσης, μπορείτε να προσθέτετε 700ml νερό και ½ κουταλάκι αλάτι και, όταν κοχλάσει, να ρίξετε το ρύζι πλυμένο. Ανακατέψτε και αφήστε το να απορροφήσει το νερό. Δοκιμάστε και προσθέστε όσο πιπέρι σας αρέσει. Σκορπίστε στην επιφάνεια τον ψιλοκομμένο μαϊντανό και την κόκκινη πιπεριά για ομορφιά. 

3. Κοτόπουλο στη τσερέπα (Λευκάδα) 

11/2 κιλό πατάτες

1 κοτόπουλο τεμαχισμένο

5,6 σκελίδες σκόρδο

χυμό από 2 λεμόνια

χοντρό αλάτι

πιπέρι

3,4 ολόκληρες ντομάτες 1 κούπα λάδι

1 μπώλ μαιντανό ψιλοκομμένο μισή κούπα ελαιόλαδο 2 ντομάτες μισό κουταλάκι ρίγανη 1 κουταλάκι σάψιχο (ή θυμάρι) μαϊντανό. 

4. Μπακαλιάρος με άσπρη σάλτσα: 

1 μέτριο φύλλο μπακαλιάρου υγράλατος. 

2 κιλά πατάτες

2 μέτρια κρεμμύδια

4 σκελίδες σκόρδο

χυμός από 3 λεμόνια

1 νεροπότηρο λάδι

αλάτι. 

Ξαρμυρίζετε το μπακαλιάρο τουλάχιστον για ένα 24/ωρο αλλάζοντας το νερό κάθε δυο ώρες. 

Ξεφλουδίζετε τις πατάτες και τις ρίχνετε σε μπολ με νερό. Καθαρίζετε τα κρεμμύδια και τις σκελίδες σκόρδου. Κόβετε το μπακαλιάρο με ψαλίδι στη μέση (τον ανοίγετε), κόβετε και αφαιρείτε τα φτερά, την ουρά, τον χωρίζετε στα δυο και αφαιρείτε τη εσωτερική μεμβράνη από το στομάχι του). Τον τεμαχίζετε. Σένα μπώλ χοντροκόβετε τα κρεμμύδια αλλά και το σκόρδο. Κόβετε τις πατάτες κυδωνάτες και στίβετε 3 λεμόνια κρατώντας το χυμό τους. Σε μια κατσαρόλα, ρίχνετε ένα νεροπότηρο λάδι, προσθέτετε μέσα τα κρεμμύδια, τα σκόρδα, τις πατάτες, λίγο πιπέρι, και ανακατεύετε. Τα αφήνετε για λίγο να σωταριστούν και ρίχνετε μισή περίπου κανάτα νερό, ίσα ίσα να σκεπαστούν. Προσθέτετε ένα ένα τα κομμάτια του μπακαλιάρου, προσθέτετε λίγο ακόμα νερό και αφήνετε το μπακαλιάρο να βράσει ξεσκέπαστος και σε δυνατή φωτιά για περίπου μισή ώρα. Αφου ολοκληρωθεί το μαγείρεμα, ρίχνετε το χυμό λεμονιού, αναταράσσετε τη κατσαρόλα να πάει παντού, αφήνετε να πάρει μια ακόμα βράση και κατεβάζετε τη κατσαρόλα από τη φωτιά. --------------------------------------------------------------------------------- 

ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ: 
http: //www. eliasmamalakis.gr 
http: //www. lefkadaslowguide.gr 
http: //www. lefkada-ionio.gr 
«Λευκαδίτικη Κουζίνα-Τα ξορέξα της νόνας, τα μαγεριά της βαβάς», της Τούλας Σκληρού 
«Χρώμα Λευκάδας». Ντίνα Φίλιππα, διατίθεται από το Τypo Center (τηλ. 26450-23.805) και τα βιβλιοπωλεία της Λευκάδας. 

''Λευκαδίτικα μαγειρέματα'' - Γεύσεις, αφηγήσεις και έθιμα στον κύκλο του χρόνου- απο την Ευη Βουτσινά. 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ  ΑΠΟ ΤΟ ΜΠΟΥΡΑΝΟ ΙΤΑΛΙΑΣ.Η ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΗ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΜΦΑΝΗΣ.

Λένε οτι έφταιγε το νερό της Σπασμένης Βρύσης. Επικρατούσα ειναι και η άποψη οτι η μοναδικότητα των χαρακτήρων οφειλόταν σε γονίδια μιας άλλης εποχής στην οποία κυριαρχούσε η ειλικρίνεια και η αλληλεγγύη. Και παρά τη φτώχεια, τους πολέμους και τις κακουχίες πλάστηκαν άνθρωποι με κουλτούρα, χιούμορ, ενεργητικότητα και άποψη για τη ζωή. Άνθρωποι που μοιραζόταν αυτά που δεν ειχαν. Κρατάω τη δεύτερη άποψη αν λάβω υπόψη το φωτεινό παράδειγμα του νονού μου Ηλία Λογοθέτη ή Φρούφαλου ο οποίος στη βάπτιση μου εδωσε(το 1961) το δικό του όνομα αντί του παππού μου (του Νιόνιου) οπως ειχαν συνεννοηθεί. Και λίγα χρόνια αργότερα τον έβαλαν σε ενα λεωφορείο και έγινε σπουδαίος ηθοποιός. Τόσο απλά αν έχεις ταλέντο. Και φυσικά μιλάμε για μια εποχή οπου στις φάρσες συμμετείχαν και οι δικαστές σε σημειο πολλες δίκες να ασφυκτιούν απο κόσμο. 

Οι μπουρανέλλοι (μπρανέλοι) αυτοί οι διαφορετικοί χαρακτήρες, γνήσιοι, πνευματώδεις, με κουλτούρα και με ενα μοναδικό χιουμορ. Πρόκειται για προσωνυμία των κατοίκων της πόλης η οποία δόθηκε στην εποχή των Βενετσάνων (1648-1797). Στη Βενετία υπάρχει το νησί BURANO (με την περίφημη σχολή των δαντελιέρων) το οποίο απέχει μισή ώρα απο το νησί Μουράνο (διάσημο κέντρο υαλουργίας απο τον 11ο αιώνα). Oι κάτοικοι του λέγονται και σήμερα μπουρανέλοι (buranelli). Μερικοί απο τους ψαράδες του Μπουράνο ήρθαν και στη Λευκάδα οπου βρήκαν μια κατ΄εξοχη πόλη φτωχοψαράδων και τους έδωσαν το όνομα τους. Το προσωνύμιο δόθηκε αρχικά στους ψαράδες της πόλης καθώς και της Πρεβεζας. Με την πάροδο του χρόνου ονομάστηκαν έτσι όλοι οι ψαράδες και κατ΄εκταση χλευαστικώς απο τους κατοίκους των χωριών όλοι οι κάτοικοι της πόλης. Την εκδοχή αυτή για την προέλευση της προσωνυμίας την υποστηρίζει τόσο ο Πανταζής Κοντομίχης οσο και ο Τάκης Μαμαλούκας. Η άλλη εκδοχή υποστηρίζει οτι η προσωνυμία μπουρανέλος προέρχεται απο τη λατινική λέξη urbanus που σημαίνει ευγενής, αστικός (στα Ιταλικά urbano με τίς αυτές ερμηνείες) που με την κατάληξη -ελος γινεται urban-έλος, δηλαδή ο ευγενής, ο κατοικος της πόλης που το χρόνο θα παραφθαρεί σε Μπουρανέλο, για να καταλήξει οπως ακουγεται σήμερα: Μπρανέλος. Ωστόσο αυτη η εκδοχή απορρίπτεται γιατι σε καμια αλλη πόλη της Ελλάδος-ιδιαίτερα στα Επτάνησα οι κάτοικοi λεγονται Μπουρανέλοι. Πάντως αυτο που πρέπει να επισημάνω ειναι οτι πριν μερικά χρόνια επισκεπτόμενος το Μπουράνο στην περιοχή της Βενετίας (μετά το Μουράνο) εμεινα έκπληκτος με την ομοιότητα του νησιού σε σύγκριση με την πόλη της Λευκάδας. Εικόνες απο την Αγια Κάρα και τον μώλο στου Πουλιού.
Το σίγουρο ειναι οτι και σημερα η προσωνυμία μπρανέλος δεν εχει εξαλειφθεί παρόλο που χάνονται οι παλιοί χαρακτηριστικοι μπρανέλοι μεταξύ των οποίων και ο αλησμόνητος Πάνος με τα καλαμπούρια του, τις πλάκες και την μοναδικότητα να ηταν ψαράς και μαζι ενα σημαντικός μπάσος στη χορωδία.

Στο πάνθεον των μπρανέλων που άφησαν στο διάβα τους ανεξίτηλα αποτυπώματα συγκαταλέγεται και ο Ζαχαρής Κατωπόδης. Ο άνθρωπος- χαμόγελο. Ο μεγαλύτερος φαρσέρ της παλιάς Λευκάδας. Σατανικό μυαλό. Μοναδικό χιούμορ. Μυθικές οι φάρσες του. Γεννήθηκε το 1910 και πέθανε το 1992. Λάτρεψε οσο κανείς άλλος τη Λευκάδα μας. Διετέλεσε δήμαρχος, πρόεδρος δημοτικού συμβουλίου, δημοτικός σύμβουλος καθως και πρόεδρος της 'Φιλαρμονικής''. Φυσικά ήταν ο πρωταγωνιστής στο ΄''Πάνθεον'' και στα καρναβάλια καθως και σε κάθε φάρσα της εποχής (σσ ο αλησμόνητος Βούλης Βρεττός περιγράφει στιγμιότυπο απο το φλεγομενο 'Πανθεον΄: ''... Σόλο χορό τραγούδι, σκέτς μα ξέχωρα ο Γιώργος ο Βερδίκης, στις άφθαστες ταυρομαχίες του, ο Λώλος Μαλλιαρής ως Σαρλώ, ο Κεφάλας γυναίκα του δρόμου με την ομπρέλα του πάντα, κι ο Ζαχαρής στα ζεμπεκικα και χασάπικα, ανεβασμένος στους ώμους του Δήμου Σάντα και Τζετζέκου, κάνοντας εκείνους τους απίθανους μορφασμους και γκριμάτσες''. 

''Κι ο Ζαχαρής μέγας φαρσέρ 

πατούσε και βροντούσε 

και πάντοτε τη 'ρεζεντά'' 

στα κέντρα τραγουδούσε!'' (Βούλης). 

Παιδιά του αξέχαστου Ζαχαρή, ο Γιάννης - ο οποίος έφυγε νέος και τόσο αδικα νικημένος απο την επάρατο - και ο Βαγγελης με το μοναδικο του γέλιο, ενθερμος Λευκαδολάτρης, με το ΄Πόρτο Γαλήνη΄ και την σημαντικη του προσφορά στον τουρισμό. Χωρίς ίχνος υπερβολής δεν υπάρχει βιβλίο ή αφήγηση για την παλιά Λευκάδα που να μην ειναι πρωταγωνιστής ο Ζαχαρης. Κατα γενική ομολογία η καλυτερη φάρσα που σκάρωσε (Πρωταπριλιά του 1973) ειχε σχέση με εμπόριο με γάτες. Ναι με γάτες. Για καιρο σχεδίαζε αυτη τη φαρσα. Με μεθοδικότητα. Στην αρχη ελεγε για τα Ιταλικά καράβια που ερχονται να πάρουν χέλια απο το Ιβάρι. Μιλησε για τις σχεσεις του με Ιταλους εμπόρους και διέδωσε εντέχνως οτι του ανέθεσαν την οργανωση μια ξεχωριστής λαικης αγοράς στη Λευκάδα. Κυκλοφόρησε, λοιπον - παραμονή Πρωταπριλιάς - στην πολη και στα χωριά ενα φειγ βολάν που 'εγραφε τα εξης: ''Ιταλική Λαική Αγορά. Σας ανακοινούμεν οτι αύριον έρχεται στη Λευκάδα και θα παραμείνει 24ωρες μια περίεργη Ιταλική Λαική Εταιρεία η οποία θα διαθέτει προς πώληση διάφορα ενδιαφέροντα ειδη λαικής τέχνης. Εχει πχ σπουδαια μηχανήματα που θα εκθέσει εις κινηματογραφοθέατρο 'Τσιριμπαση''. 'Ενα αλλο ειδος που θα διαθέσει ειναι πολλά και διάφορα ειδη σκυλιών παγκοσμίου προελεύσεως. Ο ιδιος ομιλος ενδιαφέρεται και θα αγοράσει απο δω ο,τι εντόπιο προίον της αρεσκείας του. Το ενδιαφέρον θα ειναι για ολους μας αρκει να σημειωθεί οτι θα προβούν εις αγοράν και ζώων πχ γάτες κλπ. Πληροφοριες παρέχει ο κ. Γ...Λ...(καφενείον). ''.
Αυτο ηταν το περιεχομενο του φειγ βολάν. Εξυπνα γραμμένο. Και φυσικά σε κανένα δεν περασε απο το μυαλο οτι προκειται φάρσα. Το νεο κυκλοφόρησε παντού, Σε ολο σχεδον το νησί. Και εγινε της κακομοίρας. Ολοι ετρεχαν να πιάσουν γάτες. Τσουβάλια με γάτες, αυτοκίνητα με γάτες, φορτηγάκια με γάτες. Στην πόλη ενας εβγαλε απο την κάμαρα τα παιδιά του και τις γέμισε με γάτες. Αλλος εκλεισε σε τσουβάλια γάτες και οταν η ανύπτοπτη γυναικα του ανοιξε την πορτα επεσε λιποθυμη γιατι νομισε οτι το σπιτι γέμισε φαντάσματα. Ταξί απο χωριά του νησιού ηρθαν πολη γεμάτα γάτες. Πολλοι ηταν και οι αγρότες που κουβάλησαν και τους σκύλους τους!!. Τα παιδιά στους δρόμους που δεν αφηναν τις γάτες στην ησυχια τους, δεν σταματουσαν να μαζεύουν γατες. Εφεραν γάτες ακομη και απο τη Βόνιτσα, το Ξηρόμενο και την Πρέβεζα. Ενα πραγματικο πανδαιμόνιο. Η Κυριακή της Πρωταπριλιάς ηρθε. Ο Ζαχαρής - με υποσχέσεις για χρήματα- επεισε τους συνεργατές του να κουβαλήσουν καρέκλες και τραπέζια στο 'Φοινικα΄, το θερινο κινηματογράφο στην παραλία, στο Μαγιστράτο. Και ολοι περίμεναν με αγωνια το αυτοκίνητο της Ιταλικής εταιρείας. Ο δε  Ζαχαρής (... ως γατα), τη΄κοπάνησε΄για την Αθηνα. Και οσο περνούσε η ωρα ο κόσμος αρχισε να δυσανασχετούσε. Και μεσα σε λίγες ωρες, οταν εγινε αντιληπή η φάρσα, γέμισε η Λευκάδα απο αδέσποτους σκύλους και γατες. Η ιστορία ειναι αληθινή. Και δειχνει οτι η παλιά Λευκάδα ηταν θρυλική. Και ανεπανάληπτη!!!

2. Υπάλληλος του ΤΕΒΕ θέλησε να κάνει τον έξυπνο και πείραξε τον Ζαχαρή που αμέσως πάει και βρίσκει τον παλιό καφετζή Γιάννη Βλάχο και του λέει: 

-Επειδή σ΄αγαπάω και σε σέβομαι, όπως με σέβεσαι και εσύ και σου έχω και εμπιστοσύνη θα σου πώ ενα μυστικό αλλά θα μου δώσεις το λόγο σου πως δεν θα το πεις σε κανέναν. Να εδώ και 6 μήνες στους συνταξιούχους του ΤΕΒΕ που πολεμήσανε στην Αλβανία δίνουνε μια έκτακτη ενίσχυση απο 500 δραχμές το μήνα αλλά τις κρατάει ο τάδε υπάλληλος, Εγώ το έμαθα τυχαία στην Αθήνα, πήγα και ζήτησα τα λεφτά μου και τα πήρα αναδρομικά! Τα ιδια και με ανάλογο τρόπο είπε και σ΄αλλους δυο-τρείς κι ενας-ενας πήγαινε και ζητούσε τα... καθυστερούμενα με αποτέλεσμα να βρει τον μπελά του ο υπάλληλος γιατί κανένας δεν πίστευε τους.. όρκους του πως δεν είχε ιδέα! Μάλιστα για να το γλεντήσει ο Ζαχαρής πήγε και ο ίδιος και προεβαλλε τις αξιώσεις του κι όταν προσπάθησε ο υπάλληλος να τον διαβεβαιώσει οτι δεν σταλθήκανε τέτοια χρήματα ο Ζαχαρής τον αποστόμωσε. Ξέρω εγώ, ειναι απο τα.. μυστικά κονδύλια! Βρέθηκε μάλιστα κάποιος ζόρικος να απειλήσει τον υπάλληλο, που στην απόγνωση του πήγε νύχτα στο σπίτι κάποιου κουμπάρου του και κατάφερε με χίλια παρακάλια να βγάλει το μυστικό! Κι απο τότε, όταν βλέπει τον Ζαχαρη... αλλάζει καντούνι.!!! 

3.  Μια αλλη ιστορία: Ο Ζαχαρής, πήγε για δουλειά στην Αθήνα παρέα με έναν συνάδελφο του δερματέμπορα, λίγο αφελή και πολύ τσιγκούνη. Καθίσανε να φάνε. Βλέποντας ο Ζαχαρής μια γύφτισσα λέει πως θα πάει στην τουαλέτα. Σε διάστημα λίγων λεπτών τη συναντάει κρυφά και την ενημερώνει σχετικά με το... ιστορικό του φίλου του! Η πανέξυπνη γύφτισσα αρπάζοντας την ευκαιρία ήρθε στο τραπέζι τους. 

-Να σε πώ την μοίρα σου; 

-Αει ξεφορτώσου μας να φάμε την μακαρονάδα γιατί μας τάραξε η πείνα, πετιέται ο Ζαχαρής. 

-Εγώ λέω το κύριο να το πώ τη μοίρα του, πώχει σεβντά μεγάλο. Άνοιξε το χέρι 
σου. Τρία παιδιά έχεις, το ενα δεν ειναι καλό. 

-Τι λέει αυτή πετιέται πάλι ο Ζαχαρής. Διώξτην να ησυχάσουμε. 

-Οχι λέγε, λέγε! 

-Ασήμωσε να σε πώ!!!. 

Ο Ζαχαρής παράτησε το φαΐ και προσποιούνταν τον κατάπληκτο ενώ η γύφτισσα αράδιαζε χαρτί και καλαμάρι, όλα τα οικογενειακά, κατάλληλα διανθισμένα, του θύματος της φάρσας που τάχε χαμένα κι ασήμωνε και ξανασήμωνε. Λέγεται, μάλιστα, πώς όταν γύρισε στη Λευκάδα, τσακώθηκε με τον αδελφό του γιατί η γύφτισσα του είπε πως τον κλέβει!! 

4. Ο Ζαχαρής επαιζε την πρεφουλα του στο ιστορικο καφενειο της Μηλιάς στην Κουζούντελη. Ειχε εφτα κούπες και τέσσερις ασσους. Αλλα φαινεται πως καραδοσκουσανε, γιατι πριν προλάβει να απολαυσει το θριαμβο του, καταφθάνει τρέχοντας ενας μούλος και φωνάζει δυνατά. 

-Τρέξτε επιασε φωτιά το δημαρχείο! 

Οι αλλοι θαμώνες δεν κουνηθήκανε αλλα μυημενοι αλλοι κάνοντας τη σκέψη πως ηταν δουλειά της Πυροσβεστικής αλλα ο Ζαχαρής πρωην δημαρχος, αγαπώντας πραγματικά τη Λευκάδα και το Δημο, πέταξε με πόνο ψυχής τα χαρτιά κι ετρεξε δρομαίως στο δημαρχείο για να διαπιστωσει οτι του τη σκάσανε. 

ΣΣ: Στοιχεια του αφιερώματος προέρχονται απο το βιβλίο του Τακη Μαμαλούκα με τίτλο: "Λευκαδίτικα ευθυμογραφήματα''(1992). 

ΒΙΝΤΕΟ Θ. ΚΑΤΩΠΟΔΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΡΣΑΝΙΚΗ ΒΕΛΟΝΙΑ
http://www.youtube.com/watch?v=kL48XRL9bFo

Η Καρσάνικη Βελονιά είναι μια τεχνική κεντήματος εντελώς διαφορετική από κάθε άλλη βελονιά στον ελλαδικό χώρο ή και πέραν αυτού. Ο καμβάς της σταυροβελονιάς, που προϋπήρξε και χρησιμοποιήθηκε από τις κεντήστρες της πατρίδας μας, αλλά και από αυτές του νησιού της Λευκάδας, δεν έχει καμιά σχέση με την τεχνική της ¨Καρσάνικης Βελονιάς¨. Η τεχνική της καρσάνικης βελονιάς αποτελεί σύλληψη και δημιουργία των γυναικών της Καρυάς, του κεφαλοχωριού αυτού της Λευκάδας, από όπου και πήρε το όνομά του. Οι κεντήστρες της Καρυάς δούλευαν τη σταυροβελονιά σε βαμβακερά ή και λινά χοντρά υφάσματα χρησιμοποιώντας κλωστές χοντρές πολύχρωμες. Παράλληλα όμως, αισθανόταν την ανάγκη να εκφράσουν μέσα από την τέχνη του κεντήματος λεπτότερες ευαισθησίες. Σε αυτές σαφώς δεν μπορούσαν να ικανοποιηθούν με τα συνηθισμένα «φωναχτά» πολύχρωμα και ελεύθερα σχέδια. Η καρσάνα κεντήστρα ευαισθητοποιείται, ψάχνει τολμάει και δημιουργεί νέα τεχνοτροπία και νέες συνθέσεις. Στη θέση της σταυροβελονιάς εμφανίζεται η «Καφασοβελονιά», « το λοξό πλακέ» και το « Σταυρογάζι». 

Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα εισβάλει αποφασιστικά στο χώρο των κεντηστριών της Καρυάς η γυναίκα που έμελλε να αναδείξει και να επιβάλει τη νέα τεχνική. Η Μαρία Σταύρακα ή Κουτσοχέρω. Η Μαρία Σταύρακα γεννήθηκε στην Καρυά μεταξύ των ετών 1860 -1865 και πέθανε το 1948. δούλευε από μικρή στα κτήματα των γονιών της, βοσκούσε τα «μαρτίνια», σκαρφάλωνε στα δέντρα. Από ένα δέντρο έπεσε σε μικρή ηλικία και έσπασε το δεξί της χέρι. Η πληγή μολύνθηκε και οι γιατροί, για να προφθάσουν τα χειρότερα, της το έκοψαν πάνω από τον αγκώνα. Η Μαρία, παρ’ ότι κουτσοχέρα πια, συνεχίζει να δουλεύει στα κτήματα, συνεχίζει να σκαρφαλώνει στα δέντρα. Πέφτει για δεύτερη φορά και σπάζει το αριστερό της χέρι. Αυτό δεν της το έκοψαν, μα έμεινε ανάπηρο. Τώρα πια είναι υποχρεωμένη να ξεχάσει τις αγροτικές ασχολίες. Αλλά ο ανήσυχος χαρακτήρας της δεν την αφήνει να ηρεμίσει. Τολμάει με το μοναδικό και ανάπηρο χέρι της να μάθει να κεντάει με τη νέα τεχνική της καφασοβελονιάς. Η Μαρία προσπαθεί να μεταδώσει τις γνώσεις της γύρω από την τεχνική της κεντητικής νοοτροπίας στα κορίτσια του χωριού αλλά συναντά δυσκολίες. Ελάχιστοι γονείς επιτρέπουν στα κορίτσια τους στην «τρελο- Μαριά» την κουτλή. Εκείνη όμως πεισματώνει και επιμένει. Και τελικά δικαιώνεται. Τα έργα τα δικά της αλλά και των λιγοστών μαθητριών της γίνονται γνωστά και έξω από την Καρυά. Ώσπου πληροφορείται για την αξιόλογη αυτή λαϊκή τέχνη η Ζωή Βαλαωρίτη, νύφη του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, η οποία επισκέπτεται τη Μαρία και μένει έκθαμβη μπροστά στο έργο της. Συνεννοείται με την τότε βασίλισσα Σοφία και ιδρύει στην Καρυά τη « Σχολή Κεντημάτων « το 1912. 

Το βασικό στοιχείο της διαφορετικότητας στην καρσάνικη βελονιά είναι ο καινούριος τρόπος που οι κεντήστρες τρυπούν τις διασταυρώσεις των κλωνιών στημονιού – υφαδιού, ο αριθμός των κλωνιών που η κάθε βελονιά καλύπτει και η κατεύθυνση της κλωστής κατά την κάλυψη ( τεχνική κεντήματος ) και τα σχέδια που προέκυπταν κατά τη διάρκεια των διακοσίων περίπου ετών που οι γυναίκες δούλεψαν στο κέντημα. Διακρίνουμε τρεις τεχνικές στο καρσάνικο κέντημα: Η Καφασοβελονιά, το Πλακέ και το Σταυρογάζι. Τα σχέδια του κεντήματος είναι: η Κούπα, το Ψαράγκαθο, οι Ρόδες, η Σφραγίδα, η Λύρα, τα Φιοράκια, το φελί, το Μοτίφ.(πηγη: http://www.karya.gov.gr/). 

Θα πρέπει να τονιστεί οτι στην Καρυά υπάρχει εδώ και αρκετά χρόνια το Λαογραφικό Μουσείο «Μαρία Κουτσοχέρω» το οποίο είναι προσωπική προσπάθεια του καρσάνου Θοδωρή Κατωπόδη ο οποίος με προσωπική δουλειά και έξοδα έχει καταφέρει να φτιάξει ένα μουσείο που αποτελεί στολίδι για την Καρυά αλλά και για όλη την Λευκάδα. Με μηδενική βοήθεια από την πολιτεία όπως μας είπε ο ίδιος αλλά με το μεράκι του και την αγάπη του στο τόπο που γεννήθηκε και μεγάλωσε έφτιαξε το μουσείο για να καταφέρει να διατηρήσει ζωντανή την ιστορία του τόπου μας. Το σπίτι-μουσείο φιλοξενεί τα αυθεντικά κεντήματα της Κουτσοχέρως και πολλά άλλα εκθέματα, από τον αργαλειό μέχρι τις κλωστές και από τα υφάσματα μέχρι το κρεβάτι της. Κατεβαίνοντας τα παλιά ξύλινα σκαλιά βλέπεις ένα σπίτι που ξυπνά μνήμες από το παρελθόν. Σχεδόν έχεις την αίσθηση πως ανά πάσα στιγμή θα δεις μπροστά σου την Κουτσοχέρω ή θα δεις το τσουκάλι να βράζει με μια γυναίκα να μαγειρεύει και να ετοιμάζει το τραπέζι για τα παιδιά της. Τα στρωμένα κρεβάτια, το τραπέζι με τα πιάτα και τα μαχαιροπίρουνα, μοιάζουν να περιμένουν τους ιδιοκτήτες τους λες και όλα θα γίνουν όπως ήταν πριν από δεκαετίες.